Μαθαίνω να μπαίνω στη θέση του άλλου = Κοινωνική επίγνωση = Ενσυναίσθηση. Η κατανόηση της οπτικής ενός άλλου ατόμου δεν …
Ενσυναίσθηση: η δεξιότητα του να “βλέπεις” πέρα από τον εαυτό σου
Τι είναι η ενσυναίσθηση; Γιατί κάποιοι άνθρωποι δεν τη διαθέτουν; Σε τι μας ωφελεί να είμαστε “εξοπλισμένοι” με αυτήν τη δεξιότητα;
Ως ενσυναίσθηση ορίζεται η συναισθηματική ταύτιση με την ψυχική κατάσταση ενός άλλου ατόμου και η κατανόηση της συμπεριφοράς και των κινήτρων του. Θα τη χαρακτηρίζαμε ως ένα χάρισμα που οικοδομείται πάνω στην αυτοεπίγνωση. Με άλλα λόγια, είναι η ικανότητα να καταλαβαίνουμε συναισθηματικά τι νιώθουν οι άλλοι, να βλέπουμε τα πράγματα από τη δική τους οπτική και να φανταζόμαστε τον εαυτό μας στη θέση τους. Είναι προφανές πως με την ενσυναίσθηση ερχόμαστε “αυτόματα” πιο κοντά στους άλλους ανθρώπους, τους καταλαβαίνουμε καλύτερα, και έτσι αναπτύσσεται αμοιβαίος σεβασμός.
Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι “εξοπλισμένοι” με το χάρισμα της ενσυναίσθησης. Υπάρχει και αυτή η κατηγορία ανθρώπων, οι οποίοι δεν έχουν ιδέα ούτε περί του τι συναισθήματα έχουν οι ίδιοι και αισθάνονται εντελώς χαμένοι αν χρειαστεί να ασχοληθούν με τα όσα νιώθουν οι άλλοι γύρω τους. Θα τους χαρακτηρίζαμε και ως “συναισθηματικά ασυντόνιστους”, αφού αποτυγχάνουν να “καταγράψουν” τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων, αποκτώντας αυτομάτως ένα μεγάλο μειονέκτημα στη συναισθηματική τους νοημοσύνη. Αυτή η κατηγορία ανθρώπων, οι αλεξιθυμικοί όπως χαρακτηρίζονται από τη βιβλιογραφία, είναι άνθρωποι που λησμονούν τα δικά τους συναισθήματα, αλλά παραγνωρίζουν και τα συναισθήματα του άλλου, γονιού, αδελφού, φίλου, συζύγου. Και αυτό γιατί τα ανθρώπινα συναισθήματα δε μπορείς πάντα να τα δεις με γυμνό μάτι ούτε με τη σφαίρα της λογικής.
Τα ανθρώπινα συναισθήματα σπάνια περιγράφονται και συχνότερα εκδηλώνονται μέσα από άλλα σήματα, όπως ο τόνος της φωνής, η στάση του σώματος και η αλλαγή αυτής της στάσης ανάλογα με την κατάσταση και τη στιγμή. Εν ολίγοις, το κλειδί για να μαντέψει κανείς τα συναισθήματα του άλλου έγκειται ακριβώς σε αυτή την ικανότητά του: να διαβάζει τα μη λεκτικά στοιχεία επικοινωνίας, να ερμηνεύει τον τόνο ή το τρέμουλο της φωνής, τον εκνευρισμό και την ταχύτητα μιας κίνησης, τις χειρονομίες και την έκφραση του προσώπου, ακόμα και ένα απλό βλέμμα. Και αυτό γιατί το 90% -ή και περισσότερο- ενός συναισθηματικού μηνύματος είναι μη λεκτικό και γίνεται σχεδόν πάντα αντιληπτό με έναν τρόπο ασυνείδητο, που ενισχύει την καλύτερη συναισθηματική προσαρμογή, προσφέρει μεγαλύτερη δημοτικότητα και εξωστρέφεια και, όσο και αν φαίνεται κάπως παράξενο, περισσότερη ευαισθησία σε αυτούς που διακατέχονται από ενσυναίσθηση, μια δεξιότητα που τους καθιστά ικανούς όχι μόνο να αναπτύξουν ακόμα περισσότερο τη δική τους, αλλά και να διδάξουν τους γύρω τους πώς να την καλλιεργήσουν.
Όσον αφορά τα παιδιά, αξίζει να σημειωθεί πως, αν και η ενσυναίσθηση είναι ανεξάρτητη από την ακαδημαϊκή νοημοσύνη, εντούτοις εκείνα που έδειχναν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται μη λεκτικά συναισθήματα ήταν τα πλέον δημοφιλή και σταθερά στο σχολείο τους και από συναισθηματική άποψη αλλά και ως προς τις επιδόσεις τους στα μαθήματα (ακόμα και αν ο δείκτης νοημοσύνης τους δεν ήταν υψηλότερος από άλλων παιδιών που ήταν λιγότερο επιδέξια στην αποκωδικοποίηση των μη λεκτικών μηνυμάτων). Φαίνεται, λοιπόν, πως η κατάκτηση της ενσυναίσθησης δημιουργεί τις προϋποθέσεις ακόμα και για καλύτερες επιδόσεις στην τάξη.
Κλείνοντας, η ικανότητα να “συνδεόμαστε” μέσω της ενσυναίσθησης με τους άλλους – να νιώθουμε όσα νιώθουν, να νοιαζόμαστε για την ευημερία τους και να ενεργούμε με συμπόνια – είναι ζωτικής σημασίας, καθώς μας βοηθά να συνυπάρξουμε, να (συν)εργαστούμε πιο αποτελεσματικά και να ευδοκιμήσουμε ως κοινωνία. Είναι γεγονός πως όσο πιο ανοιχτοί είμαστε στις ίδιες μας τις συγκινήσεις, τόσο ικανότεροι γινόμαστε στο να αντιλαμβανόμαστε τα συναισθήματα, τόσο τα βαθύτερα δικά μας όσο και των άλλων.
Βιβλιογραφία
- Ενσυναίσθηση, el.wikipedia.org
- Why the World Needs an Empathy Revolution, greatergood.berkeley.edu
- Daniel Goleman, Η συναισθηματική νοημοσύνη. Γιατί το ΕQ είναι πιο σημαντικό από το IQ
Η Δήμητρα Πήττα είναι εκπαιδευτικός και επιστήμονας Ψυχικής Υγείας
